🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦🟦⬜⬜⬜🏅

Ontdek hoe je zelfregulerende strategieën aanleert.

🔵Opstart

🔵Cognitie

🔵Metacognitie

🔵Motivatie

🔵Bevorderen van ZRL (1/3)

⚪Afronding

Van externe regulatie naar gedeelde en zelfregulatie: de lange groeiweg van ZRL

Zelfregulatie ontwikkelt zich stap voor stap. Jonge kinderen zijn nog niet in staat zichzelf echt te reguleren en dienen dit dus geleidelijk aan te leren. Daarom voorzien we bij jonge kinderen ook nog veel externe regulatie of sturing, waarbij de leraar bepaalt wat er geleerd wordt, wanneer er geleerd wordt en hoe. Denk bijvoorbeeld aan:

leraren in het 1ste leerjaar beslissen nog vaak zelf wanneer de leerlingen huiswerk moeten maken
jonge kinderen gaan wij als ouder of leraar vooral gaan motiveren, maar motiveren zichzelf nog niet
we bepalen als ouders of leraar van een peuter/kleuter nog wanneer hij/zij moet plassen, eten, spelen...

Kortom: als kind en als leerling worden we in de eerste jaren nog in sterke mate door anderen gestuurd, omdat we nog onvoldoende zelfregulatie ontwikkelden. In het begin ligt de verantwoordelijkheid bij de leerkracht. Hij legt uit, doet voor en ondersteunt actief. De leerling leert bij door te observeren en door instructies te volgen. Het is dan ook belangrijk dat we ook bij jonge kinderen niet enkel modelleren, maar ook expliciteren waarom we een bepaalde aanpak kiezen. Bijvoorbeeld: 'noteer in je agenda dat je vandaag en morgenavond oefent voor de toets van woensdag, want het is belangrijk meermaals te herhalen'. De strategieën worden samen ingeoefend en gekoppeld aan concrete leersituaties.

Zoals je wellicht al opmerkte, benadrukken we graag het belang van het expliciet modelleren van leerstrategieën. Je toont de strategie niet alleen voor aan je leerlingen, maar benoemt ook heel nadrukkelijk welke strategie je gebruikt, waarom je deze toepast en wanneer je deze strategie nog nodig kan hebben. Bijvoorbeeld:

Ik begrijp het woord 'schaduwzijde' niet helemaal. Om de tekst goed te studeren, is het cruciaal dat ik de belangrijke woorden goed begrijp, dus ik ga eens nadenken of ik dit woord kan opsplitsen (= welke strategie + waarom). 'Schaduw' dat ken ik. Dat is wanneer je uit de zon gaat zitten omdat je te warm hebt, dan ga je in de schaduw. En een 'zijde', dat is toch een kant? Zoals links en rechts? Dus 'schaduwzijde' is dan de kant waar er schaduw is. Ok, nu begrijp ik het.
Zie je? Wanneer ik een woord niet goed begrijp uit een tekst, dan denk ik even na over dat woord en analyseer ik of ik de stukjes ken. Dat doe ik elke keer las ik een tekst met moeilijke woorden lees of deze moet studeren (= wanneer strategie nog nodig?).

Uit onderzoek blijkt dat leraren het modelleren van strategieën en oplossingsmethoden spontaan heel frequent inzetten. Leraren tonen dus frequent voor aan leerlingen hoe ze iets moeten aanpakken. Toch blijkt dat leraren het expliciet modelleren maar zeer beperkt toepassen, terwijl dit de meest effectieve vorm van modelleren is. Wanneer we nieuwe leerstof aanbrengen, hebben we vaak wel tijdens het modelleren aandacht voor het hoe, wanneer en waarom. Tijdens vervolglessen gaan we er onbewust vanuit dat het voldoende is om de strategie nog regelmatig voor te tonen. Veelvuldige aandacht voor expliciet modelleren, over een langere periode, is echter cruciaal om sterke ZRL-vaardigheden te stimuleren.

Geleidelijk neemt de ondersteuning af. Leerlingen krijgen meer ruimte om de strategieën zelfstandig toe te passen, hun keuzes te beargumenteren en hun aanpak te evalueren. Hoe ouder leerlingen worden, hoe meer ze zelf dus initiatief nemen. Ze imiteren wat ze zien bij de leerkracht of medeleerlingen, leren samen met anderen keuzes maken en ontwikkelen steeds meer controle over hun eigen leerproces. Stapsgewijs evolueren we zo van voordoen naar samen doen en dan naar zelf doen. De leerkracht blijft aanwezig als coach. Hij stelt vragen biedt reflectiekansen en moedigt leerlingen aan om hun leerproces in eigen handen te nemen. Uiteindelijk willen we immers dat leerlingen ook zonder hulp hun leerproces kunnen plannen, leerstrategieën kunnen toepassen, evalueren enz.

De visual hieronder toont de ontwikkelingsfasen van ZRL aan vanuit het perspectief van de leerling. Het laat zien hoe leerlingen evolueren van afhankelijkheid naar eigenaarschap. Elk leerproces vraagt een andere vorm van ondersteuning.

Figuur: Stap voor stap naar zelfregulatie (gebaseerd op Jeltsen Peeters, 2022), Studio Lex (2025)

Naar een leerlijn rond zelfregulerend leren in je school

Deze evolutie duidt het belang van een doordachte leerlijn op vlak van zelfregulerend leren in je school. Denk hierbij zowel aan een leerlijn in het aanleren en promoten van cognitieve, metacognitieve en motivationele strategieën. Leerlingen zullen de evolutie van externe regulatie naar zelfregulatie immers pas kunnen maken indien de school:

bewust beslist wanneer bepaalde cognitieve/metacognitieve/motivationele strategieën worden aangeleerd
bewust nadenkt over de evolutie van externe naar co-regulatie en naar zelfregulatie over alle ZRL-vaardigheden
leraren doorheen alle leerjaren sterke aandacht hebben voor het modelleren en promoten van ZRL-strategieën, met veel aandacht voor het expliciet duiden waar en wanneer de strategieën relevant zijn

Doorheen de e-course kreeg je al heel wat tips rond het expliciet modelleren van ZRL-strategieën zodat je deze heel bewust kan aanleren bij je leerlingen. Uiteraard is het ook belangrijk een context te creëren waarbij de leerlingen voldoende autonomie hebben, zodat ze aangemoedigd en uitgedaagd worden om zelfstandig aan de slag te gaan. In wat volgt focussen we dan ook nog op autonomie-ondersteunend lesgeven.